55لا جُناحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبائِهِنَّ وَ لا أَبْنائِهِنَّ وَ لا إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ أَخَواتِهِنَّ وَ لا نِسائِهِنَّ وَ لا ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ وَ اتَّقِینَ اللّهَ إِنَّ اللّهَ کانَ عَلى کُلِّ شَیْء شَهِیداً

ترجمه:

55 ـ بر آنان [= همسران پیامبر] گناهى نیست در مورد پدران و فرزندان و برادران و فرزندان برادران، و فرزندان خواهران خود و زنان مسلمان و بردگان خویش (که بدون حجاب و پرده با آنها تماس بگیرند); و تقواى الهى را پیشه کنید که خداوند نسبت به هر چیزى شاهد و آگاه است.

شأن نزول:

بعضى از مفسران چنین نقل کرده: بعد از نزول آیه حجاب (آیه گذشته) پدران، فرزندان و بستگان همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) خدمتش عرض کردند: اى رسول خدا!(صلى الله علیه وآله) ما نیز با آنها از پشت پرده سخن گوئیم؟ آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت که: این حکم شامل شما نمى شود.

* * *

تفسیر:

مواردى که از این قانون حجاب مستثنى است

از آنجا که در آیه گذشته، حکم مطلقى درباره حجاب، در مورد همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده بود، و اطلاق این حکم این توهم را به وجود مى آورد که: محارم آنها نیز موظف به اجراى آن هستند، و تنها از پشت پرده باید با آنها تماس بگیرند، آیه فوق نازل شد، و حکم این مسأله را شرح داد.

مى فرماید: «بر همسران پیامبر گناهى نیست که با پدران، فرزندان، برادران، فرزندانِ برادران، فرزندانِ خواهران خود، و زنان مسلمان، و بردگان خود، بدون حجاب تماس داشته باشند» (لا جُناحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبائِهِنَّ وَ لا أَبْنائِهِنَّ وَ لا إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ أَخَواتِهِنَّ وَ لا نِسائِهِنَّ وَ لا ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ).

و به تعبیر دیگر، محارم آنها که منحصر در این شش گروهند، مستثنى مى باشد، و اگر گفته شود: افراد دیگرى نیز جزء محارم هستند که در این شش گروه، نامى از آنها به میان نیامده مانند عموها و دائى ها در پاسخ باید گفت:

از آنجا که قرآن فصاحت و بلاغت را در عالیترین شکلش رعایت مى کند و یکى از اصول فصاحت این است که: هیچ کلمه اضافى در سخن نباشد، لذا در اینجا از ذکر «عموها» و «دائى ها» خوددارى کرده; چرا که با ذکر فرزندان برادر، و فرزندان خواهر، محرمیت عموها و دائى ها روشن مى شود; زیرا محرمیت همواره دو جانبه است، همان گونه که فرزند برادر نسبت به انسان محرم است، او هم نسبت به فرزند برادرش محرم خواهد بود (و مى دانیم چنین زنى عمه محسوب مى شود) و نیز همان گونه که فرزند خواهر بر او محرم است او نیز به فرزند خواهر محرم مى باشد (و مى دانیم چنین زنى خاله حساب مى شود).

هنگامى که عمه و خاله، نسبت به پسر برادر و پسر خواهر محرم باشد، عمو و دائى نیز نسبت به دختر برادر و دختر خواهر، محرم خواهد بود (چرا که میان «عمو» و «عمه»، و نیز «دائى» و «خاله» هیچ تفاوتى نیست) و این یکى از ریزه کارى هاى قرآن است (دقت کنید).

در اینجا سؤال دیگرى مطرح مى شود که: «پدر شوهر» و «پسر شوهر» نیز جزء محارم زن محسوب مى شود، چرا ذکرى از اینها در اینجا به میان نیامده؟ در حالى که در آیه 31 سوره «نور» آنها نیز به عنوان محارم مطرح شده اند.

پاسخ این سؤال، نیز روشن است; زیرا در این آیه، منحصراً سخن از حکم همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) در میان است، و مى دانیم، پیغمبر(صلى الله علیه وآله) در زمان نزول این آیات، نه پدرش در حیات بود، و نه اجدادش و نه فرزند پسرى داشت (باز هم دقت کنید).(1)

عدم ذکر برادران و خواهران «رضاعى» و مانند آن، نیز به خاطر آنست که: آنها در حکم برادر و خواهر و سایر محارم محسوب مى شوند، و نیاز به ذکر مستقل ندارند.

و در پایان آیه، لحن سخن را از «غائب» به «خطاب» تغییر داده، همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) را مخاطب ساخته، مى گوید: «تقوا را پیشه کنید که خداوند بر هر چیزى آگاه است»، و هیچ چیز بر او مخفى و پنهان نیست (وَ اتَّقِینَ اللّهَ إِنَّ اللّهَ کانَ عَلى کُلِّ شَیْء شَهِیداً).

چه این که حجاب و پرده، و مانند اینها همه، وسائلى براى حفظ از گناه بیش نیست، ریشه اصلى همان تقوا است که اگر نباشد، حتى این وسائل نیز سودى نخواهد بخشید.

ذکر این نکته، نیز در اینجا لازم به نظر مى رسد که: «نِسائِهِنَّ» (زنان آنها) اشاره به زنان هم کیش و مسلمان است; زیرا همان گونه که در تفسیر سوره «نور» گفتیم براى زنان مسلمان شایسته نیست که در برابر زنان غیر مسلمان بدون پوشش باشند; چرا که آنها ممکن است مطالب را براى شوهرانشان توصیف کنند.(2)

و اما جمله «وَ لا ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ» همان گونه که در تفسیر سوره «نور» نیز گفتیم، مفهوم وسیعى دارد هم کنیزان را شامل مى شود، و هم غلامان را، اما طبق بعضى از روایات اسلامى اختصاص به کنیزان دارد، و بنابراین، ذکر آنها بعد از ذکر زنان به طور کلى، ممکن است از این نظر باشد که کنیزان غیر مسلمان را نیز شامل مى شود (دقت کنید).

* * *

1 ـ مورخان براى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) سه پسر ذکر کرده اند: «قاسم» و «عبداللّه» (ملقب به طیّب و طاهر) که از «خدیجه» بودند، و هر دو در طفولیت در «مکّه» بدرود حیات گفتند، و «ابراهیم» که در سال هشتم هجرت متولد گردید، و بیش از 18 یا 16 ماه زندگى نکرد، و به هر حال، هیچ کدام به هنگام نزول سوره «احزاب» وجود نداشتند و «ابراهیم» هم، بعد از این ماجرا متولد شد، و در طفولیت چشم از جهان بربست (به «اسد الغابة» و سایر کتب تاریخ و رجال مراجعه شود).

2 ـ به جلد 14 تفسیر «نمونه»، صفحه 451 به بعد مراجعه شود.