5أَلا إِنَّهُمْ یَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُوا مِنْهُ أَلا حینَ یَسْتَغْشُونَ ثِیابَهُمْ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ

ترجمه:

5 ـ آگاه باشید، آنها سینه هاشان را در کنار هم قرار مى دهند، تا خود (و سخنان خویش) را از او (پیامبر) پنهان دارند! آگاه باشید، آنگاه که آنها لباس هایشان را به خود مى پیچند (خداوند) مى داند آنچه را پنهان مى کنند و آنچه را آشکار مى سازند; چرا که او، از اسرار درون سینه ها، آگاه است!

شأن نزول:

گر چه، بعضى از مفسران شأن نزول هائى براى این آیه ذکر کرده اند از جمله این که: آیه درباره «اخنس بن شریقِ» منافق نازل شده است، که مردى شیرین زبان و پشت هم انداز بود، و در برابر پیامبر(صلى الله علیه وآله) اظهار دوستى و محبت مى کرد، ولى در باطن عدوات مىورزید.(1)

و نیز از امام باقر(علیه السلام) از «جابر بن عبداللّه» چنین نقل شده: گروهى از مشرکان، هنگامى که از برابر پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى گذشتند، سر خود را به زیر افکنده، حتى سر را با لباس خویش مى پوشاندند تا پیامبر(صلى الله علیه وآله) آنان را نبیند، این آیه درباره آنان نازل گشت.(2)

تفسیر:

رفتار احمقانه

در هر حال، آیه به طور کلى اشاره به یکى از کارهاى احمقانه دشمنان اسلام و پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى کند، که با استفاده از روش نفاق آمیز و دورکشى از حق مى خواستند ماهیت خود را از نظرها پنهان سازند تا گفتار حق را نشنوند.

لذا مى گوید: «آگاه باشید آنها عداوت پیامبر را در دل مخفى مى دارند، و سرها را به زیر افکنده، سینه را به جلو خم مى کنند، تا خود را از نظر او پنهان دارند» (أَلا إِنَّهُمْ یَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُوا مِنْهُ).

براى فهم دقیق معنى آیه، باید مفهوم جمله «یَثْنُون» به درستى روشن شود.

«یَثْنُون» از ماده «ثنى» (بر وزن سنگ)، در اصل به معنى نزدیک ساختن قسمت هاى مختلف چیزى به یکدیگر است، مثلاً در مورد تا کردن لباس و پارچه گفته مى شود: «ثَنى ثَوْبَهُ» و این که به دو نفر «إِثْنان» گفته مى شود، به خاطر آن است که یکى را در کنار دیگر قرار مى دهیم، و اگر به مداحى کردن «ثناخوانى» گفته مى شود، به خاطر آن است که صفات برجسته طرف را یکى پس از دیگرى مى شمرند.

این ماده، به معنى خم شدن، نیز آمده است; چرا که انسان با این کار قسمت هائى از بدن خود را به یکدیگر نزدیک مى سازد.

و نیز، به معنى در دل گرفتن کینه و عداوت آمده است; چرا که با این کار، انسان عداوت شخص یا چیزى را به دل نزدیک مى سازد.

این تعبیر در ادبیات عرب دیده مى شود که: إِثْنَوْنِى صَدْرُهُ عَلَى الْبَغْضاء: «او کینه مرا به دل گرفت».(3)

با توجه به آنچه ذکر شد، چنین به نظر مى رسد: تعبیر فوق، ممکن است اشاره به هر گونه «مخفى کارى» ظاهرى و باطنى دشمنان پیامبر(صلى الله علیه وآله) باشد، که از یکسو با در دل داشتن کینه و عداوتش در ظاهر با زبان شیرین اظهار دوستى مى کردند.

و از سوى دیگر، به هنگام گفتگو با یکدیگر، سرها را به هم نزدیک و سینه ها را به عقب داده، و حتى لباس ها را به سر مى کشیدند، که بدگوئى ها و توطئه ها را به صورت مرموزى به یکدیگر برسانند، تا کسى از راز آنها آگاه نشود.

لذا قرآن بلافاصله اضافه مى کند: «آگاه باشید! آنها هنگامى که خود را در جامه هاشان پنهان مى دارند، (تا اسرار خود را مخفى دارند باید بدانند) پروردگار پنهان و آشکار آنان را مى داند» (أَلا حینَ یَسْتَغْشُونَ ثِیابَهُمْ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ).

«چرا که او از اسرار درون سینه ها آگاه است» (إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ).

بنابراین کارى از پیش نخواهند برد و هر زمان لازم باشد خداوند پیامبرش را از توطئه آنها آگاه خواهد نمود.

* * *

1 ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحات 102 و 103 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث.

2 ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحه 103 و جلد 18، صفحه 237 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ تفسیر «عیاشى»، جلد 2، صفحه 139 (چاپخانه علمیّه).

3 ـ به «تاج العروس»، «مجمع البیان»، «المنار» و «مفردات راغب» مراجعه شود.