86وَ لَئِنْ شِئْنا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ ثُمَّ لاتَجِدُ لَکَ بِهِ عَلَیْنا وَکِیلاً

87إِلاّ رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ إِنَّ فَضْلَهُ کانَ عَلَیْکَ کَبِیراً

ترجمه:

86 ـ و اگر بخواهیم، آنچه را بر تو وحى فرستاده ایم، از تو مى گیریم; سپس کسى را نمى یابى که در برابر ما، از تو دفاع کند.

87 ـ مگر رحمت پروردگارت (شامل حالت گردد)، که فضل پروردگارت بر تو بزرگ بوده است.

تفسیر:

آنچه دارى از برکت رحمت او است!

در آیات گذشته سخن از قرآن بود، دو آیه مورد بحث، نیز در همین زمینه سخن مى گوید.

نخست، مى فرماید: «ما اگر بخواهیم، آنچه را بر تو وحى فرستاده ایم از تو مى گیریم» (وَ لَئِنْ شِئْنا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ).

«سپس کسى را نمى یابى که از تو دفاع کند» و آن را از ما باز پس گیرد (ثُمَّ لاتَجِدُ لَکَ بِهِ عَلَیْنا وَکِیلاً).

پس این مائیم که: این علوم را به تو بخشیده ایم تا رهبر و هادى مردم باشى، و این مائیم که: هر گاه صلاح بدانیم از تو باز پس مى گیریم، و هیچ کس را در این رابطه دخل و تصرفى نیست!.

در پیوند این آیات، با آیه قبل، علاوه، بر آنچه گفته شد، این احتمال نیز وجود دارد که: در آخرین جمله بحث گذشته خواندیم «تنها بهره اندکى از علم و دانش به شما داده شده است».

و در آیات مورد بحث، مى خوانیم: خداوند حتى بهره اى را که از علم و دانش به پیامبرش داده است مى تواند باز پس گیرد، پس همه چیز شما حتى علم و آگاهیتان از سوى او است.

* * *

آیه بعد که به صورت استثناء آمده است، مى گوید: «اگر ما این علم و دانش را از تو نمى گیریم رحمت پروردگار تو است» (إِلاّ رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ).

رحمتى است براى هدایت و نجات خودت، رحمتى است براى هدایت و نجات جهان بشریت، و این رحمت در واقع دنباله همان رحمت آفرینش است.

آن خدائى که به مقتضاى رحمت عام و خاصش، انسان ها را آفرید و لباس هستى که برترین لباس تکامل است، در اندامشان پوشانید، همان خدا براى پیمودن این راه، به مقتضاى رحمتش، به آنها کمک مى کند، رهبرانى آگاه و معصوم، خستگى ناپذیر و دلسوز، مهربان و پر استقامت براى هدایتشان مبعوث مى نماید، همین رحمت است که ایجاب مى کند، هرگز روى زمین از حجت الهى خالى نماند.

و در پایان آیه، به عنوان تأکید، یا به عنوان بیان دلیل، بر جمله سابق مى گوید: «فضل پروردگار بر تو بزرگ بوده است» (إِنَّ فَضْلَهُ کانَ عَلَیْکَ کَبِیراً).

وجود زمینه این فضل در دل تو، که با آب عبادت و تهذیب نفس و جهاد آبیارى شده از یکسو، و نیاز مبرم بندگان به چنین رهبرى از سوى دیگر، ایجاب کرده است که: فضل خدا بر تو فوق العاده زیاد باشد:

درهاى علم را به روى تو بگشاید، از اسرار هدایت انسان آگاهت سازد، و از خطاها محفوظت دارد، تا الگو و اسوه اى براى همه انسان ها تا پایان جهان باشى.

ضمناً، ذکر این نکته نیز لازم است که: جمله استثنائیه فوق، با آنچه در آیه قبل آمده است، ارتباط دارد، و مفهوم مستثنى و مستثنى منه، چنین است: «اگر ما بخواهیم مى توانیم این وحى را که بر تو فرستاده ایم بگیریم، ولى چنین نمى کنیم چرا که رحمت الهى شامل حال تو و مردم است».(1)

روشن است: این گونه استثناها دلیل بر این نیست که ممکن است خداوند عملاً روزى این رحمت را از پیامبرش بگیرد، بلکه دلیل بر آن است که، پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیز چیزى از خود ندارد، علم و دانش و وحى آسمانى او، همه از ناحیه خدا و بسته به مشیت او است.

* * *

1 ـ در حقیقت مفهوم جمله چنین است: «وَ لکِنْ لانَشاءُ أَنْ نَذْهَبَ بِالَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ».