درگیرى پیشوایان و پیروان گمراه در دوزخ!

در این آیات، همچنان بیان سرنوشت شوم تکذیب کنندگان آیات خدا دنبال مى گردد:

در آیات گذشته صحنه اى را که به هنگام مرگ و بازپرسى فرشتگان قبض ارواح رخ مى دهد ترسیم شده بود و در اینجا صحنه برخورد گروه هاى اغواکننده و اغواشونده را در قیامت شرح مى دهد، مى فرماید:

«در روز رستاخیز خداوند به آنها مى فرماید در صف گروه هاى مشابه خود از جن و انس ـ که پیش از شما بودند ـ قرار گیرید و در آتش داخل شوید» (قالَ ادْخُلُوا فی أُمَم قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الإِنْسِ فِی النّارِ).

این فرمان ممکن است به صورت یک فرمان تکوینى باشد، یعنى خداوند عملاً آنها را در یک جا قرار دهد.

و یا این که: شبیه یک فرمان تشریعى صادر شود که با گوش خود بشنوند و ناچار از اطاعت آن بوده باشند.

هنگامى که همگى را در آتش وارد کردند برخوردشان با هم مسلکهایشان شروع مى شود، برخوردى عجیب و عبرت انگیز، «هر دسته اى که وارد دوزخ مى شود به دیگرى لعن و نفرین مى کند و او را مسئول بدبختى خویش مى داند» (کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها).(1)

شاید بارها گفته ایم، صحنه قیامت انعکاس بزرگى از صحنه هاى این دنیا است، در این جهان نیز بارها دیده ایم که هر گروه از گروه هاى منحرف به دسته دیگر بد مى گوید و از او متنفر است.

به عکس، پیامبران الهى و افراد صالح و مصلح، هر کدام آمده اند برنامه دیگرى را تأئید کرده اند و پیوستگى خود را در هدف با یکدیگر اعلام داشته اند.

مطلب به همین جا پایان نمى پذیرد، هنگامى که همگى با ذلت و خوارى در محیط شرربار دوزخ قرار مى گیرند، شکایات آنها به پیشگاه پروردگار از یکدیگر شروع مى شود، قرآن مى فرماید: «هنگامى که دو گروه به هم مى رسند: فریب خوردگان زبان به شکایت مى گشایند و عرضه مى دارند: پروردگارا این اغواگران بودند که ما را گمراه ساختند، خدایا عذاب و کیفر آنها را مضاعف کن، کیفرى به خاطر گمراه بودن، و کیفرى به خاطر گمراه کردن ما» (حَتّى إِذَا ادّارَکُوا فیها جَمیعاً قالَتْأُخْراهُمْ لاِ ُولهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النّارِ).

شک نیست که این درخواست کاملاً منطقى و به جا است و حتى بدون درخواست، اغواگران چنین کیفرى را دارند; زیرا آنها بار مسئولیت انحراف فریب خوردگان را نیز بر دوش مى کشند، بدون این که: از مسئولیت خود آنها کاسته شود، ولى عجیب این است که در پاسخ «به آنها گفته مى شود: مجازات هر دو دسته از شما مضاعف است ولى نمى دانید چرا»؟! (قالَ لِکُلّ ضِعْفٌ وَ لکِنْ لاتَعْلَمُونَ).

با دقت روشن مى شود: چرا گروه پیروان نیز مجازات مضاعف دارند; زیرا هیچ گاه پیشوایان ظلم و ستم و سرکردگان انحراف و گمراهى به تنهائى نمى توانند برنامه هاى خود را پیاده کنند و این پیروان سرسخت و لجوج هستند که به آنها در رسیدن به این هدف، قدرت و توان مى بخشند و به اصطلاح تنور آنها را داغ کرده و پاى پرچمشان سینه مى زنند.

بنابراین، این دسته نیز باید کیفر مضاعف داشته باشد، کیفرى به خاطر گمراهى خود و کیفرى به خاطر حمایت از ظالم و ستمگر و پیشوایان گمراه.

به همین دلیل در حدیث معروفى که از امام کاظم(علیه السلام) درباره یکى از دوستانش به نام «صفوان» نقل شده مى خوانیم: به هنگام نهى او از همکارى با دستگاه «هارون الرشید» ستمگر، فرمود:

اگر مردم دستگاه آنها را گرم نکنند و به حمایتشان نشتابند چگونه مى توانند حق پیشوایان عادل را غصب کنند.(2)

* * *

در آیه بعد، پاسخ پیشوایان گمراه را چنین نقل مى کند که: «آنها به پیروان خود مى گویند شما هیچ تفاوتى با ما ندارید، یعنى اگر ما گفتیم، شما تأئید کردید و اگر گام برداشتیم، شما کمک نمودید و اگر ستم نمودیم شما یار و مددکار ما بودید، بنابراین شما هم در مقابل اعمالتان عذاب دردناک الهى را بچشید» (وَ قالَتْ أُولهُمْ لاِ ُخْراهُمْ فَما کانَ لَکُمْ عَلَیْنا مِنْ فَضْل فَذُوقُوا الْعَذابَبِما کُنْتُمْ تَکْسِبُونَ).

منظور از «أُولى» طایفه نخستین، یعنى پیشوایان و منظور از «أُخْرى» گروه پیروان مى باشد.

* * *

1 ـ تعبیر به «أُخْت» (خواهر) در اینجا کنایه از ارتباط و پیوند فکرى و روحى در میان گروه هاى منحرف است و از آنجا که «أُمَّت» مؤنث لفظى است، تعبیر به «أُخْت» شده، نه «أَخْ».

2 ـ «وسائل الشیعه»، جلد 11، صفحه 259 و جلد 17، صفحات 182 و 183، چاپ آل البیت ـ «بحار الانوار»، جلد 72، صفحه 376.